Op 7 januari 2025 verscheen in de landelijke media het bericht dat het ministerie van Justitie en Veiligheid en de politie met een campagne starten tegen ondermijning: ‘Vreemd of Verdacht’. Het initiatief moet ertoe leiden dat mensen signalen van georganiseerde criminele activiteiten in hun buurt beter herkennen. De gemeente Baarle-Nassau gaat nog een stap verder, door onredelijk handhavend op te treden tegen de slachtoffers van georganiseerde criminele activiteiten, maar daar steekt de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: ‘Raad van State’) terecht een stokje voor.

Wat is ondermijnende criminaliteit?

Ondermijnende criminaliteit is een vorm van zware georganiseerde misdaad, waarbij criminelen gebruik maken van legale activiteiten voor hun illegale activiteiten. Dit maakt het opsporen en vervolgen van de criminelen in kwestie erg moeilijk voor de opsporingsdiensten.

Afhankelijk van burgers voor de opsporing

Opsporingsdiensten zijn in grote mate afhankelijk van oplettende burgers die zaken registreren die niet pluis zijn (bijvoorbeeld hele dure verschillende auto’s die telkens stoppen bij een hele goedkope woning). Om de alertheid bij burgers te verhogen is dus een landelijke campagne gestart.

Gemeente Baarle-Nassau wil agrariërs dwangsom opleggen die slachtoffer zijn van ondermijnende criminaliteit

De gemeente Baarle-Nassau ging echter voor een onorthodoxe aanpak door middel van bestuursrechtelijke handhaving burgers en bedrijven die het slachtoffer zijn geworden van ondermijning te dwingen om toekomstige ondermijnende activiteiten te voorkomen.

Wat was er aan de hand?

Medio maart 2024 komt er een anonieme melding binnen dat er drugs zouden zijn gedumpt op agrarische percelen in de omgeving van Baarle-Nassau. Zonder de agrarische eigenaren hiervan in kennis te stellen, worden er vervolgens op meerdere momenten monsters genomen van de percelen. Volgens de gemeente blijkt uit de monsters dat er sporen aanwezig zijn die wijzen op een drugsdumping.

Over deze vondsten zijn de agrarische eigenaren pas medio 2024 geïnformeerd, waarbij aan hen kenbaar is gemaakt dat het vermoeden bestond dat de drugs door criminelen is vermengd met de mest die in het kader van reguliere bedrijfsactiviteiten over hun percelen is uitgereden. Hoe dit dan zou hebben plaatsgevonden of wie dit heeft gedaan, is en wordt ook niet duidelijk.

In zowel de landelijke als regionale media krijgt de kwestie veel aandacht, waarbij de gemeente Baarle-Nassau al snel de schuld bij de agrarische eigenaren legt. Er wordt eerst gedreigd met handhaving om de agrarische percelen te saneren. Al snel blijkt echter dat de sporen die zouden wijzen op drugs niet aanwezig zijn in opvolgende bemonstering. Ook uit monsternames van de NVWA blijkt dat er geen sporen van druggerelateerde stoffen in de gewassen zitten die op de percelen groeien. Van enige schade voor mens, dier of milieu is dus geen sprake geweest. Dit is ook de aanleiding dat het Openbaar Ministerie het strafrechtelijk onderzoek eind 2024 staakt. De agrarische eigenaren blijven in tussen met veel vragen achter, wie heeft dit gedaan en waar kan ik mijn schade verhalen?

De gemeente Baarle-Nassau is echter een andere mening toegedaan, en legt aan de agrarische eigenaren een last onder dwangsom op van maar liefst € 150.000,- per perceel waarop de sporen zouden zijn aangetroffen, met als doel dat de agrarische eigenaren voorkomen dat het weer gebeurt. Zij zouden voordat hun mest wordt toegepast, deze moeten laten testen op drugs. De gemeente is er namelijk van overtuigd dat de loonwerkers van de agrarische eigenaren verantwoordelijk zijn voor het vermengen van mest met drugs om dit vervolgens uit te rijden over de betreffende percelen. Enig steekhoudend bewijs hiervoor ontbreekt.

Agrarische ondernemers gingen in beroep

Namens een deel van de agrarische eigenaren zijn wij tegen deze besluiten opgekomen, met als resultaat dat de Raad van State de agrarische ondernemers volledig in het gelijk stelt (ABRvS 30 januari 2025, ECLI:NL:RVS:2025:311 en ABRvS 10 februari 2025 ECLI:NL:RVS:2025:468). In de uitspraken overweegt de Raad van State:

• Er is door de gemeente niet aannemelijk gemaakt dat er drugs zouden zijn vermengd met mest die in het kader van de reguliere agrarische bedrijfsactiviteiten is uitgereden.
• Als dit al zou hebben plaatsgevonden, dan is het niet aan de agrarische eigenaren te wijten/kunnen zij hiervoor niet worden aangesproken. De agrarische eigenaren hadden niet bedacht moeten zijn op het vermengen van drugs met mest en de verregaande maatregelen die het college wil afdwingen (mest regulier testen op drugs, voortdurend en nauwlettend de loonwerker in de gaten houden) zijn onredelijke maatregelen om te eisen.

Overheid stelt onredelijke eisen om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan

Hoewel de uitkomst voor de agrarische ondernemers positief is, illustreert deze casus wel dat de overheid (te) ver gaat om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan. Het vragen om een oplettende burger is niet onredelijk, maar dat wordt het wel als de slachtoffers van ondermijnende criminaliteit het mes op de keel wordt gezet door bestuursrechtelijke handhaving om toekomstige ondermijnende criminaliteit tegen te houden. Zeker als daarbij onredelijke eisen worden gesteld door de overheid.

Was u slachtoffer van ondermijnende criminaliteit?

Treedt de overheid handhavend tegen u op en bent u het daar niet mee eens? Of heeft u vragen over handhaving door overheden, dan kunt u contact met mij opnemen via: 013 542 0400 of d.elings@linssen-advocaten.nl.